در سال ۱۹۷۲ راجنی پاتل وکیل برجسته کیفری، مرکز نهرو را به یاد "پاندیت جواهر لال نهرو"  اولین نخست وزیرهندوستان تاسیس کرد. انگیزه دایر کردن این مرکز ترویج، انتقال و القاء عقاید و ارزشهای جواهر لال در خلال برنامه های فرهنگی و آموزشی بود که این مرکز را به خودی خود منحصر بفرد کرده است.این مرکز به بخش های کوچک تر نظیر مرکز علمی، اکتشافات هندوستان،گالری هنری، بخش فرهنگی، سالن نمایشگاه و کتابخانه تقسیم شده است.

بخش فرهنگی

این بخش که به ریاست "ل .آ. قاضی" اداره می شود با برگزاری سمینارها، کارگاههای آموزشی، تئاتر و مشاعره ،در صدد ترویج کلیه جنبه های فرهنگ هندوستان است. این بخش از زمان تاسیس خود تا به امروز به طور تقریبی ۶۰ برنامه ترتیب داده است واصالت فرهنگ هند را لحظه به لحظه با جزئیات آن پوشش داده است.این بخش همچنین در صدد ترویج کارهای پژوهش محور بوده و از ۳۰ سال پیش برنامه هایی را برپایه تحقیقات فردی ترتیب داده است. نظر به اینکه تحقیقات دینی و مذهبی جزئی از فعالیت های این مجموعه محسوب می شود لذا این بخش از سال ها پیش در این زمینه برنامه هایی را با خانه فرهنگ ج.ا.ایران در بمبئی تدارک دیده است.

آقای قاضی که خود از پژوهشگران این مرکز است خاطر نشان می سازد که حضار و شرکت کنندگان برنامه های این بخش را اعضاء ارشد انجمن های علمی ، محققان برجسته، شخصیتهای نامدار تئاتر و دانشمندان داخل و خارج کشور من جمله انگلستان ، پاکستان و ایالت متحده و...تشکیل می دهند. همه ساله جلسه مشاعره به زبان اردو و با حضور شخصیت های مشهور ادبی و شعرای نامدار ویکی از قدیمی ترین و محبوب ترین شعرا زبان اردو  "گلزار دهلوی" برگزار می گردد.

لیست برنامه های این مرکز از مجال این مقاله خارج است و تنها به چند مورد زیر بسنده خواهیم کرد:

در ماه ژوئن سال جاری آنها برنامه ای را تحت عنوان"کشف هندوستان – ادراک علمی" برگزار کردند که هدف آن گسترش علم و دانش با بهره گیری از هنربوده است.

آنها همچنین برنامه هایی را از زندگی شخصیت های نامدار وحماسی مانند غالب و علامه محمد اقبال را به زبان اردو تهیه کردند. سال گذشته برنامه ای به زبان "مراتی" با عنوان  "سوارگیا گوتالا"  اجرا کردند و سعی داشتند مرگ و زندگی پس مرگ را از دیدگاه فرهنگ مراتی و سایر فرهنگ ها نظیر گجراتی ، شمال و جنوب هند ترسیم کنند. آنها همچنین یازده برنامه رقص، دو نمایشنامه، هفت نمایشنامه مراتی (سانگیت ناتکس)، دو نمایشنامه کودکان، پنج برنامه موزیکال و بیست و شش سمینار ادبی ترتیب دادند. در ماه دسامبر سال ۲۰۱۵ این مرکز سمینار "آمادگی دفاعی هندوستان" را در سه بخش: ارتش، نیروی دریایی و نیروی هوایی برگزار کرد. جلسه مشاعره نیز در ژانویه سال ۲۰۱۶ برگزار و برنامه ادبیات مراتی نیز در فوریه سال جاری برگزار خواهد شد.

سالن نمایشگاه

مرکز نهرو همچنین دارای یک سالن نمایشگاه است که سکوی پرتابی برای هنرمندان فراهم می آورد که به بهترین نحو ممکن توانایی های خود را نشان دهند. همچنین یک سالن نمایش در مجاورت موزه وجود دارد که به شکل خانه های مسکونی تهیه شده و زندگی جواهر لعل نهرو را از تولد تا اواخر زندگی وی به تصویر می کشد.

موزه

 طبقه بندی گسترده موزه مرکز نهرو به شرح ذیل است:

در ابتدا، نحوه زندگی انسان های اولیه را نشان می دهد .به دنبال آن بخش فرهنگ "هاراپان " است که بر روی تمدن ، مردم ، ابزار، داد و ستد، سیستم زه کشی، ملاحظات مذهبی و حمام معروف " موهن جودارو هاراپان" تمرکز دارد. بخش بعدی زندگی مردم هزاره اول را پس ازسقوط تمدنها راپانا به تصویر می کشد. سپس نوبت به امپراطوری "مائوریان"  میرسد. در این بخش تلاش می شود که خیزش این امپراطوری را که به نوعی با تحولات فرهنگی هم مرتبط بوده است در زمان شاه "آشوکا "توصیف کند .

پس از این، تلاقی فرهنگ ها در زمان ظهور بودائیسم به نمایش گذاشته شده است.تداوم و تغییردر دوره اول و دوم ،تحولاتی را که فرهنگ هند پس از سقوط امپراطوری مائوریان و در دوره تحولات بودائیسم و مغول پشت سر گذاشته است برجسته تر می کند. بهم پیوستگی این بخش ها کمابیش به هندوستان پیش از دوران استعمار انگلیس اشاره دارد.پس از این بهم پیوستگی فرهنگی نوبت به تاثیر کشورهای غربی و در راس آنها انگلستان بر روی سرزمین هندوستان و فرهنگ آن می رسد.این بخش زندگی زیر سلطه انگلیس و قوانین وضع شده توسط آنها و همین طور تاثیرات فرهنگی آنها به روی هند و متعاقب آن" تلاش برای آزادی" و "میراث برای اتحاد" را به تصویر می کشد.در انتها انواع مبارزات هند برای آزادی و در نهایت وضعیت کنونی این کشوررا به نمایش می گذارد.

کتابخانه مرکز نهرو

کتابخانه این مجموعه نمونه بارز و مثال زدنی از خلوتگاهی دنج و محیطی روح افزا و با صفاست. بیش از ۳۰۰۰۰جلد کتاب در این کتابخانه مرجع گرداوری شده است که تمام موضوعات من جمله مطالعات شرق شناسی، علوم، روانشناسی، هنر، معماری، تاریخ، مدیریت، دین، زندگینامه بزرگان ملی و بین المللی و غیره را شامل می شود.

بنا به گفته خانم "اسمیتا" کتابدار با سابقه کاری سی سال در این کتابخانه روزانه  ۱۰ تا ۱۲ نفر به کتابخانه مراجعه می کنند که اکثر آنها را دانش پژوهانی تشکیل می دهند که برای تحقیقات خود به کتب مرجع نیاز دارند.این کتابخانه کاملاً رایگان است و علاوه به در اختیار قرار دادن کتب مرجع سمینارهایی را با مضامین مختلف نظیر امنیت یا مدیریت وغیره برگزار می کند. هیچ یک از کتب دینی این کتابخانه تجدید چاپ نشده و بسیار نایاب هستند. با این وجود انواع مختلف دایره المعارف برای مطالعه در دسترس است. آنها همچنین امکاناتی مانند اینترنت و زیراکس را نیز برای مراجعین فراهم آورده اند که مستلزم پرداخت وجه نقد است. این کتابخانه همچنین کابین هایی را با تمام امکانات ممکن  برای تحقیقات در اختیار دانشجویان مقطع دکترا قرار می دهد. اگر چه در این کتابخانه مجموعه نسخ خطی یافت نمی شود اما کتاب های خاصی  نظیر "فرامین آشوکا" و" رمز گشایی از سند اسکریپت حکاکی شده" وجود دارد.لازم به ذکر است این نسخ خطی به شکل چاپ شده هستند.

سال ۱۳۹۵